Dementees - taal van mensen met dementie

Mensen met dementie in het verpleeghuis zijn kwetsbaar. Hun eigen stem wordt nauwelijks gehoord, hun taal niet altijd herkend. Terwijl deze zo kostbaar, levenswijs, grappig en lekker pittig kan zijn. Daarom heeft Cordaan aandacht voor het 'Dementees'. Een taal die uitnodigt tot verbinding. En verbinding, dat is de kern van ons werk.

Waarom Dementees?
Hugo Borst en Carin Gaemers - bekend van het Manifest Scherp Op Ouderenzorg - verwoorden het zo*:

“Dementees. Raar woord. Dat denk je. Je bent geneigd je schouders op te halen en door te lopen. Maar ho even. Neem alsjeblief de moeite om een moment te luisteren.

Dementees is een taal. Het is de taal die mensen met dementie in het verpleeghuis spreken. Het zijn onbekende woorden, rare woorden, woorden die soms lijken op bestaande woorden.
Die rare, soms bijzondere of mysterieuze woorden en zinnen prikkelen. Ze klinken best aandoenlijk, grappig, ontroerend of poëtisch.' 

We pleiten vurig voor het blijven luisteren naar mensen met dementie.

"Hoe onsamenhangend ze ook klinken, deze mensen willen en moeten gehoord worden. Ze maken het je niet makkelijk, zeker niet, maar als je echt goed luistert word je beloond. En zij natuurlijk ook. Want hoe fijn is het als mensen elkaar begrijpen! Dementie is een rotziekte. Iemand met dementie wordt door de ziekte gevangengehouden. Maar er is nog contact mogelijk. Via een vervormde taal weliswaar, maar contact met de buitenwereld is mogelijk. Als we maar willen luisteren.

De belangrijkste les is misschien wel deze: als de woorden niet kloppen, wil dat niet zeggen dat de beleving niet klopt. Converseren in het Dementees betekent tussen de woorden door luisteren, zonder oordeel, associërend, proberen uit te puzzelen welke gedachte, welk gevoel wordt overgebracht. De logica zit niet zozeer in de inhoud, maar in het gevoel. Wanneer je op die laag reageert, erop voortborduurt, dan ontstaat er wezenlijk contact.

Soms is Dementees glashelder trouwens. ‘Nu ben ik alleen, zonder moeder. Een tak zonder bomen.’
Dementees kost tijd. Om het gesprek op gang te brengen is veel belangeloze aandacht, geduld en liefde nodig.“

Dementees inspireert
Sinds 2007 schrijven Paula Irik, Eline Hoorweg en Irene Kruijssen hier boeken en artikelen over en geven zij workshops. Dementees inspireerde tot het maken van verschillende exposities, het maken van muzikale Juweeltjes uit het Dementees en lokte het mensen uit het land uit tot het maken van beeldjuweeltjes.

Dit jaar gaan kunstenaars met en zonder mensen met dementie aan de slag om het Dementees tot Spoken Word te maken. Zodat er weer een nieuwe dimensie aan het Dementees wordt gegeven en krijgen deze ouderen een nieuw podium om hun verhaal te vertellen en zichtbaar te worden bij andere doelgroepen zoals jongeren.

* Uit het voorwoord van 'Want we hebben allemaal de morgen - Handreiking voor naastbetrokkenen'- Paula Irik en Irene Kruijssen, Uitgeverij Elikser, 2017
ISBN: 978 90 8954 990 7

 

Spoken Word x Dementees
Cordaan organiseert dit jaar voor het eerst het multidisciplinaire zorg & kunst project Dementees X Spoken Word. Dit project heeft als doelstelling de maatschappij in contact te brengen met de bijzondere belevingswereld en taal van mensen met dementie en een ander, positief geluid te laten horen.

Irene Kruijssen en Eline Hoorweg, beiden werkzaam bij Cordaan als respectievelijk neurologisch muziektherapeut en geestelijk verzorger, hebben de Methodiek van Verbondenheid ontwikkeld, waarmee de letterlijke taal van mensen met dementie centraal gesteld wordt. Deze letterlijke taal wordt al vele jaren door hen vastgelegd en Dementees genoemd om het als een eigen taal te zien, net zoals bijvoorbeeld Portugees of Chinees.

Om meer positieve aandacht te genereren voor mensen met dementie en hen een waardevolle rol in de samenleving te laten blijven spelen, is er gezocht naar mogelijke overdrachtsvormen van het Dementees binnen verschillende kunstdisciplines. Voor deze eerste editie van Dementees X is gekozen de kunstvorm Spoken Word te koppelen aan de letterlijke taal van mensen met dementie.

Zes hedendaagse kunstenaars met een achtergrond in taal en spoken word zijn in gesprek gegaan met een groep mensen met dementie in het verpleeghuis. Deze (online) ontmoetingen inspireerden tot gedichten en spoken word en zullen voor het eerst gepresenteerd worden op donderdag 28 januari 2021, Nationale Gedichtendag. Het nieuwe materiaal  zal daarna ook gedeeld worden met de groep mensen met dementie waar de inspiratie op gebaseerd is.

In eerste instantie was het de bedoeling dat er met elkaar gewerkt zou worden naar een fysiek evenement waarbij deelnemers, naasten en geïnteresseerden samen konden komen en met elkaar konden reageren op het Spoken Word. Door Covid-19 hebben we het evenement omgevormd naar een website waarop het werk in woord en beeld gepresenteerd zal worden. Zo blijft het voor onbepaalde tijd beschikbaar voor iedereen die geïnteresseerd is in taal, dementie en in mens en maatschappij.

www.dementees.com

De 6 deelnemende Spoken Word kunstenaars:
Sanguilla Vabrie                                           Rik Wolf Overtoom
Claartje Chajes                                             Gershwin Bonevacia
Reinier van der Veer                                  Mariëm Firdaus Amgharou

Illustrator Ellis van de Does heeft het project visueel vertaald in een 6-tal tekeningen en 7 portretten die op de site te zien zullen zijn en verkrijgbaar zijn als ansichtkaart. Het nieuw gemaakte werk is op video vastgelegd door filmmaker Yorinde Yulan.

Het project is onderdeel van het onderzoeksprogramma van ZonMw: kunst en cultuur in de langdurige zorg en ondersteuning.